Zespół Dworski w Hawłowicach Górnych

Lamus, dawny dwór obronny, w Hawłowicach Górnych jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury ziemi przemyskiej. Powstał zapewne w 2 połowie XV wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela tej wsi podstolego przemyskiego Aleksandra Próchnickiego herbu Korczak, jako prosta wieża mieszkalna, o co najmniej dwóch kondygnacjach nadziemnych.

W okresie renesansu wieża została zmodernizowana i zapewne nieco rozbudowana przez kolejnego właściciela Stanisława Broniowskiego herbu Tarnawa, dworzanina królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, koniuszego i chorążego przemyskiego, posła do Porty (+1582).

Za jego czasów zostało założone w Sali przyziemia istniejące do dzisiaj kolebkowe sklepienie z lunetami, które ozdobiły malowidła o motywach roślinnych (na szwach sklepiennych) w laurowym wieńcu w partii centralnej.

Miejscowa tradycja, sięgająca początków XIX wieku upatruje w lamusie całkowicie bezpodstawnie zbór ariański. Lamus był jednak obiektem mieszkalnym a nie kulturowym, zaś wśród kolejnych właścicieli nie znajdujemy odstępców od wiary katolickiej.

W XVIII wieku obok tej starej budowli powstał nowy, odpowiadający gustom epoki parterowy, drewniany dwór, z dwoma alkierzami (czworobocznymi narożnikami mieszczącymi pokoje). Wznieśli go kolejni właściciele Hawłowic Górnych, przybysze z ziemi rawskiej Trzcińscy herbu Rawicz, którym Hawłowice zawdzięczają także powstanie w 1683 roku zachowanej dotąd cerkwi. Stary dwór, zapewne już wówczas pozbawiony górnej kondycji zaczął pełnić funkcje pomocnicze, jako skarbiec – lamus. Po Trzcińskich dziedziczyli Nieborowscy herbu Prawdzic, Komorowscy herbu Korczak, a od 1803 r. Zaklikowiec herbu Topór. Z tą właśnie rodziną łączy się modernizacja dworu, podobnie ocalałego do dzisiaj mieszkalnego skrzydła oraz założenie romantycznego ogrodu.

W 1900 r. dwór hawłowicki nabył od Zaklików Eustachy Wolski herbu Rola. Jego syn Roman zaadoptował w 1941 roku lamus na kaplicę, dobudowując od zachodu prostokątne prezbiterium. W 1944 r. rodzina Wolskich została wypędzona przez komunistów. Dwór stał jeszcze do drugiej połowy l. 60, po czym został częściowo rozebrany (ocalały jedynie dziewiętnastowieczne skrzydła mieszkalne i południowy alkierz). Cudem uniknął rozbiórki lamus, służący miejscowej spółdzielni rolnej za magazyn wody mineralnej.

W 2002 r. pozostałości dworu z parkiem i lamusem zostały odkupione przez córkę ostatnich prawowitych właścicieli Irenę z Wolskich Wołkowską. Z inicjatywy rodziny w latach 2003 – 2007 trwały prace konserwatorskie przy polichromii na sklepieniu, przeprowadzone też zostały w latach 2003 – 2004 badania archeologiczne, a w 2005 r. położony nowy gontowy dach.

Pragnieniem właścicieli jest dokonanie rewitalizacji obiektu, polegającej na odtworzeniu ceglanej posadzki, pieca kaflowego i gomółkowego przeszklenia okien. Po zakończeniu tych prac w lamusie zostanie pomieszczona ogólnie dostępna ekspozycja prezentująca odkryte w trakcie prac obiekty i przybliżająca historię dworu hawłowickiego.

dr hab. Marian Wolski, prof. UPJP II 

Zdjęcia autorstwa dr hab. Mariana Wolskiego, prof. UPJP II